تادئوش کانتور
بازگشت به صحنه‌ي سيرك پيش از آن‌که اين تصوير از خاطر ما ناپديد شود و دلقک بيچاره براي هميشه ما را ترک کند، مي‌خواهم چيزهايي بگويم که به‌سادگي و به‌طور صريح سفر مرا به‌سوي تئاتر شرح مي‌دهد. اگرچه در «دوره‌ها» و «مراحل» مختلف سفر تمامي مکان‌هايي را که از آن‌ها ديدار کردم، اين‌گونه ناميدم: تئاتر «نامتعارف»، تئاتر صفر، تئاتر ناممکن، تئاتر پايين‌ترين مرتبه، تئاتر ـ سفر، تئاتر مرگ، اما همواره صحنه‌ي سيرک در پس ذهن من وجود داشته است. همه‌ي آن نام‌ها تنها آن را از بي‌مايگي آکادميک و حماقت رسمي حفاظت مي‌کند. آن‌ها مانند عناوين فصل‌هاي پي‌درپي هستند که مبارزه و پيروزي مرا بر نيروهايي که در سرتاسر سفر به‌سوي ناشناخته‌ها و ناممکن‌ها، براي به دام انداختن من کمين کرده بودند، شرح مي‌دهند. براي نيمه‌ي پاياني قرن، صحنه‌ي سيرک بيچاره تقريباً فراموش و توسط عقايد کوته‌بينانه در خاطر ما سرکوب شده است، انقلاب‌هاي کانستراکتيويستي، بيانيه‌هاي سوررئاليستي، متافيزيک انتزاعي، هپنينگ‌ها، هنر محيطي، عقايد تئاتر باز يا مفهومي، ضد تئاتر، جنگ‌هاي بزرگ، آرزوها، هرزانگاشت‌ها و هم‌چنين شکست‌ها، نااميدي‌ها و گمراهي‌هاي شبه‌علمي. امروز، پس از مبارزه‌ي بسيار، به‌وضوح مي‌بينم که سفر من کامل شده است. حالا درمي‌يابم که چرا لجوجانه از پذيرفتن مراتب رسمي و سازماني سر باز زده‌ام و چرا من و تئاترم با سرسختي از امتيازاتي که به همراه دستاوردهاي يک موقعيت اجتماعي مطمئن به ما ارزاني مي‌شد، اجتناب کرده‌ايم. تنها پاسخ ملموس به اين پرسش اين است که تئاتر من همواره به‌عنوان صحنه‌ي سيرک شناخته مي‌شود. شورمندي تئاتر حقيقي» تادئوش کانتور